Co dalej z 1 %?

Poniedziałek, 28 Lipca 2014 15:30

Podsumowanie funkcjonowania Ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie oraz analiza mechanizmu działania 1 % w OPP – to tematy posiedzenia Parlamentarnego Zespołu ds. Współpracy z Organizacjami Pozarządowymi, które odbyło się 23 lipca w Senacie RP.

W ramach pierwszego tematu dyskutowano o inicjatywie lokalnej jako ważnym instrumencie działania w ramach współpracy partnerstwa publiczno-społecznego. Podkreślano konieczność dowartościowania grup niezorganizowanych właśnie poprzez możliwość zgłaszania inicjatywy lokalnej. Jest to nowa forma realizacji zadań publicznych przez administrację samorządową we współpracy z mieszkańcami, wprowadzona do Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie w 2010 roku (art. 2 pkt. 4). Zakres zadań, które mogą być realizowane poprzez inicjatywę lokalną został określony w ustawie dość szeroko (art. 19 b1). Może to być:

• budowa, rozbudowa lub remont dróg, kanalizacji, sieci wodociągowej, budynków oraz obiektów architektury stanowiących własność jednostek samorządu terytorialnego;

• działalność charytatywna,

• podtrzymywanie i upowszechnianie tradycji narodowej,

• pielęgnowanie polskości oraz rozwój świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej,

• działalność na rzecz mniejszości narodowych i etnicznych oraz języka regionalnego, kultury, sztuki, ochrony dóbr kultury i dziedzictwa narodowego,

• promocja i organizacja wolontariatu,

• edukacja, oświata i wychowanie,

• działalność w sferze kultury fizycznej i turystyki, ochrony przyrody, w tym zieleni w miastach i wsiach, porządku i bezpieczeństwa publicznego.

Obywatele, którzy uznają, że na terenie zamieszkiwanej przez nich jednostki samorządu konieczna jest określona inwestycja lub działania występują z wnioskiem w tej sprawie do organu wykonawczego jednostki samorządu terytorialnego. Z wnioskiem takim mieszkańcy mogą wystąpić jako grupa nieformalna lub za pośrednictwem lokalnej organizacji pozarządowej. Nowość wprowadzona do ustawy polega na tym, że w ramach inicjatywy lokalnej mieszkańcy przychodzą nie tylko z pomysłem na realizację konkretnego przedsięwzięcia, ale deklarują współudział w jego realizacji. Współudział może polegać na świadczeniu pracy społecznej, na świadczeniach pieniężnych lub rzeczowych. Świadczeniem pieniężnym są wpłaty na rachunek gminy, które będą przeznaczone na realizację danego przedsięwzięcia. Świadczeniem rzeczowym może być na przykład – dokumentacja budowlana wykonana na zlecenie mieszkańców, która posłuży gminie do zrealizowania inwestycji, nagrody w konkursie podczas festynu, ławki do parku, zakupione przez inicjatorów.

Podczas spotkania przedstawiono statystyki dot. inicjatywy obywatelskiej. I tak w 2011 r. złożono 858 takich wniosków, z czego zrealizowano 622; w 2012 odpowiednio było to –  500 i 450; a w 2013  –  730 i ponad 500. Umowy opiewały w 2012 r. łącznie na sumę 11 mln zł, a rok później już na ponad 20 mln. Uczestnicy obrad zastanawiali się, co dalej z inicjatywą obywatelską: pojawiły się różnice w ocenie jej funkcjonowania. Przedstawiciel Prezydenta RP Henryk Wujec mówił o słabych efektach spowodowanych głównie brakiem kultury obywatelskiej. Przypomniał, że Kancelaria Prezydenta RP pracuje nad wprowadzeniem kilku poprawek do Ustawy o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, w tym przede wszystkim rozszerzeniem uprawnień stowarzyszeń zwykłych (więcej na www.mamzdanie.org.pl ). Z kolei wśród obecnych na sali parlamentarzystów przeważała opinia, że zmiany w ustawie nie są konieczne, trzeba raczej skupić się na promocji dostępnych narzędzi prawnych, w tym roli budżetów partycypacyjnych.

W drugiej części spotkania omówiono działalność Organizacji Pożytku Publicznego. Punktem wyjścia była prezentacja przygotowana przez Jana Jakuba Wygnańskiego z Pracowni Badań i Innowacji Społecznych "Stocznia" na podstawie sprawozdań OPP składanych do Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej (dane do 2011 r.). Postawił on kilka tez dot. mechanizmów funkcjonowania 1 % w ramach OPP. Chyba najbardziej niepokojąca jest postępująca „prywatyzacja” 1% poprzez tworzenie kont indywidualnych dla osób chorych, zwłaszcza dzieci. W ten sposób powstaje zjawisko "społecznego" subsydiowania przez OPP deficytu NFZ. Innym zagrożeniem jest instrumentalizacja statusu OPP i ograniczenie jego pożytków do możliwości zbierania 1%. Zdaniem prelegenta "fałszywe jest również widzenie 1% jako filantropii, a nie formy demokracji bezpośredniej i swoistej formy budżetu partycypacyjnego". Wygnański zwrócił też uwagę na zmiany w strukturze finansowania OPP. Systematycznie spada poziom wpłat/darowizn od osób fizycznych i instytucji a wzrasta konsumpcja środków z UE, budżetu państwa oraz samorządów (darowizny od osób prywatnych w 2003 r. stanowiły 41 % środków a w 2011 r. tylko 28%; fundusze unijne w 2005 r. stanowiły 3 % budżetu OPP, podczas gdy w 2011 już 12 %). Czy wobec takich danych "instytucja 1 %" wymaga zmian? Zdaniem Jakuba Wygnańskiego – tak.

Należy podjąć próbę naprawy 1%, a jeśli ona się nie powiedzie, być może zlikwidować 1% lub zastąpić go innym mechanizmem odpornym na ewentualne patologie. Inne kroki to przede wszystkim powrót do dyskusji o alokacji 1% CIT oraz stworzenie alternatywnego mechanizmu pomocy osobom indywidualnym w trudnej sytuacji materialnej. Zakres i charakter zmian byłby tak duży, że właściwie konieczne jest przygotowanie całościowego pakietu pobudzającego filantropię indywidualną i korporacyjną.

Czy jednak jako społeczeństwo i organizacje pozarządowe jesteśmy na to gotowi? Na razie jest to pytanie bez odpowiedzi.

(aw, ej)